Ξεπερνώντας ψυχικά τραύματα με τη μέθοδο EMDR
Απευαισθητοποίηση και επανεπεξεργασία μέσω οφθαλμικών κινήσεων (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)
Ανάμεσα στις πολύ αξιόλογες νέες μεθόδους αντιμετώπισης και απαλλαγής από τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος που εξακολουθούν να επιδρούν στη συμπεριφορά μας και να επηρεάζουν τις σχέσεις μας με τους άλλους είναι η λεγόμενη μέθοδος EMDR. Πρόκειται για τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Eye Movement Desensitization and Reprocessing, δηλαδή για την απευαισθητοποίηση, επαναφομοίωση της εμπειρίας και αυτοκατεύθυνση της ζωής μας με την εξαιρετικά ισχυρή ψυχολογική αυτή μέθοδο που χρησιμοποιεί τις κινήσεις των ματιών.
Το EMDR σήμερα κατατάσσεται στην πρώτη γραμμή ανάμεσα στις θεραπευτικές προσεγγίσεις εκλογής για τη θεραπεία του τραύματος.
Απλή φαινομενικά στην εφαρμογή της η μέθοδος αυτή, βασίζεται σε συστηματοποιημένες διαδικασίες (structured protocols) που ενσωματώνουν στοιχεία ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων όπως είναι οι ψυχοδυναμικές, οι γνωσιακές-συμπεριφορικές, οι διαπροσωπικές, οι σωματικές κλπ. Η μέθοδος επιβάλλεται να εφαρμόζεται από ειδικά εκπαιδευμένο ψυχολόγο, ψυχίατρο κλπ, έτσι ώστε αφενός να υπάρχει η δυνατότητα διαχείρισης και αντιμετώπισης των πιθανών προβλημάτων που μπορεί να έρχονται στην επιφάνεια λόγω ανάδυσης απωθημένου ψυχολογικού υλικού κατά τη διάρκειά της, αφετέρου δε να δίνεται η ευκαιρία κατάλληλης αξιοποίησης των πραγματικά μεγάλων ευκαιριών αυτεπίγνωσης και αυτοεξέλιξης που παρέχονται μέσα από την ιδιαίτερη αυτή διαδικασία.
Στη διάρκεια μιας συνεδρίας EMDR ο άνθρωπος επικεντρώνεται σε ένα συγκινησιακά φορτισμένο γι’ αυτόν ζήτημα και επαναβιώνει φάσεις της ζωής του που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το ζήτημα αυτό, συγκεντρώνοντας συγχρόνως την προσοχή του σε ένα αμφοτερόπλευρο οπτικό, ακουστικό ή απτικό ερέθισμα. Με ένα αξιοθαύμαστο τρόπο, σε πολύ σύντομο διάστημα ο άνθρωπος είναι σε θέση να απευαισθητοποιηθεί σε σχέση με τη δυσάρεστη εμπειρία που έχει επηρεάσει αρνητικά τη ζωή του και να δει, αισθανθεί και σκεφθεί τα πράγματα κυριολεκτικά με διαφορετικό τρόπο. ‘Σαν να έχει ξεθωριάσει αυτή η εικόνα…’ ‘Δεν μου φαίνεται τόσο τρομερό πια!…’ ‘Δεν νιώθω να με πληγώνει’, ‘Δεν με φοβίζει!’ ‘Σαν να έφυγε από τη μέση αυτή η εικόνα, μου έρχονται ευχάριστα πράγματα τώρα στο νου’, ‘Τώρα συνειδητοποίησα κάτι πολύ σημαντικό ως προς αυτό…’ Αν το πρόβλημα αναφερόταν σε δύσκολες σχέσεις και σε ψυχικά τραύματα κατά την επαφή με τους άλλους στο παρελθόν, το άτομο, απαλλαγμένο πλέον από το τραυματικό συναισθηματικό φορτίο, είναι σε θέση να βλέπει και να βιώνει τα πράγματα πολύ πιο ώριμα και ρεαλιστικά, ξεκινώντας από μια θέση ενηλίκου που βλέπει τους άλλους ισότιμα και με κατανόηση, νιώθοντας ότι τα προβλήματά τους δεν χρειάζεται να τον κάνουν να αισθάνεται αδύναμος, ψυχικά κακοποιημένος, ταπεινωμένος, πληγωμένος, αβοήθητος κλπ. Αν και η ανάμνηση των γεγονότων παραμένει, το τραυματικό φορτίο που τις συνόδευε έχει τώρα απομακρυνθεί οριστικά. Ο νους δυναμώνει και η ψυχή γαληνεύει. Επιπλέον, πολλές από τις αιτίες που βρίσκονταν στη βάση των προβλημάτων του ανακαλύπτονται και συνειδητοποιούνται από το άτομο μέσα από μια γρήγορη, αυθεντική, αυθόρμητη διαδικασία, που κανονικά θα απαιτούσε χρόνια συστηματικής ψυχοθεραπευτικής προσπάθειας.
Ως προς την απαιτούμενη διάρκεια εφαρμογής του EMDR, το είδος και η ένταση των προβλημάτων θα καθορίσουν το πόσος χρόνος και πόσες συνεδρίες θα απαιτηθούν. Σε όλες τις περιπτώσεις όπου ενδείκνυται, η μέθοδος EMDR ενεργεί γρήγορα και αποτελεσματικά και δεν είναι σπάνιο, μετά από μια και μοναδική συνεδρία, να βιώσει κανείς πολύ σημαντικές αλλαγές στην κατάστασή του.
Η μέθοδος EMDR πρωτοεμφανίστηκε το 1987 και δημιουργός της είναι η Francine Shapiro, ψυχολόγος ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Έρευνας Ψυχικών Παθήσεων του Palo Alto της Καλιφόρνια. Όλα άρχισαν καθώς η Shapiro, ενώ περπατούσε στο πάρκο, παρατήρησε ότι τα μάτια της άρχισαν να κινούνται από μόνα τους και ότι οι κινήσεις αυτές επέφεραν αλλαγές σε αρνητικά συναισθήματα σχετικά με κάποιες δικές της βασανιστικές αναμνήσεις που έτυχε να αναβιώνει εκείνη την περίοδο. Υπέθεσε ότι οι αυθόρμητες αυτές κινήσεις των ματιών συνέβαιναν για να ανακουφίσουν την υπερευαισθησία που συνδέονταν με τις συγκεκριμένες ψυχοτραυματικές αναμνήσεις. Όταν πειραματίστηκε με αυτό, είδε ότι και οι άλλοι είχαν επίσης την ίδια ανταπόκριση στις οφθαλμικές κινήσεις.
Η Shapiro διευθύνει το Ινστιτούτο EMDR στο Pacific Grove της Καλιφόρνια. Είναι επίτιμη πρόεδρος της EMDR HAP (Humanitarian Assistance Programs, Προγράμματα Ανθρωπιστικής Βοήθειας μέσω EMDR), -μιας μη-κερδοσκοπικής οργάνωσης που συντονίζει την ψυχολογική βοήθεια σε περιοχές του πλανήτη που έχουν πληγεί από φυσικές ή άλλες καταστροφές (το EMDR έχει αποδειχθεί εξαιρετικά κατάλληλο για την ταχύτατη ανακούφιση και ανάκαμψη από το ψυχικό σοκ σε αυτές τις περιπτώσεις) και για τη διεξαγωγή εκπαιδευτικών προγραμμάτων πάνω στη μέθοδο αυτή σε όλο τον κόσμο.
Πολλή επιστημονική έρευνα έχει διενεργηθεί για να εξηγηθεί ο τρόπος με τον οποίο ασκεί την επίδρασή του το EMDR και διάφορες θεωρίες έχουν διατυπωθεί, με περιεχόμενο και ορολογία που ξεφεύγουν από το χαρακτήρα του παρόντος άρθρου. Ο παράγοντας πάντως της συμμετοχής του νευρικού συστήματος (νευρο-βιολογικό μοντέλο) φαίνεται ότι παίζει εδώ σημαντικό ρόλο.
Πρόκειται για μια πραγματικά χρήσιμη και αποτελεσματική μέθοδο, που αξίζει να γνωρίσουν και να αξιοποιήσουν άνθρωποι που εργάζονται στο χώρο της ψυχικής υγείας, αλλά και όσοι επιθυμούν να απαλλαγούν από ψυχικά μπλοκαρίσματα, αρνητικά συναισθήματα και πεποιθήσεις, που στέκονται εμπόδια στην ικανότητά τους για καλύτερη σχέση με τον εαυτό τους και με τους άλλους.
Μαρίνα Αγγελή